صرفنظر از تواناییهای فیزیکی و شناختی افراد، یک پروژه معماری خوب باید برای هر کسی قابل دسترس باشد. برای افزایش آگاهی در این خصوص و کمک به شما در فرآیند طراحی، در اینجا بعضی از کارهای پایه‌ای را گرد آورده‌ایم که باید برای راحتی سکونت در فضاهای مسکونی، بدون وجود هر گونه مانع، پیاده ساخت.
مهم است که به‌خاطر داشت هر کشور در این خصوص قوانین و مقررات خودش را دارد، برای همین ابعادی که در ادامه ذکر می‌شود -بر اساس دستور‌العمل قابلیت دسترسی جهانی تهیه شده توسط Ciudad Accesible – مفهومی هستند و ممکن است برای هر پروژه متفاوت باشد. قبل از اینکه خانه‌ای با دارا بودن قابلیت دسترسی طراحی کنید، دستور‌العملهای بومی را مطالعه فرمائید و، اگر نمی‌خواهید کارتان را بهتر انجام دهید، حداقل خود را با آن منطبق سازید تا از این رو کیفیت مناسب برای زندگی کاربران در طولانی‌مدت تضمین شود.
راهروها باید مسقیم و ایمن باشند
قانون کلی این است که جریان حرکت از خیابان تا فضای داخلی خانه به شکل روان و بدون مانع باشد. هر نوع مانعی باید از سر راه برداشته شود. در صورت وجود موانع، باید تشخیصشان راحت باشد، مثلا در قالب یک گروه باشند یا مکانشان را مشخص کرد. معمولاً راهرویی با عرض 150 سانتیمتر، با توجه به نیاز حداقلی عرض 90 سانتیمتری، تمام نیازها را برآورده می‌سازد. با اینکه ممکن است این اندازه برای خانه‌های با فضاهای کم بسیار زیاد به‌نظر برسد، می‌توان عرض مذکور را خلاقانه با اثاثیه منعطف یا به‌کارگیری فضاهای چندمنظوره در طراحی اضافه کرد.
مصالح توصیه شده
کفها: سطح غیر لغزنده، یا بافتهای حساس به تماس یا تغییر رنگ‌دهنده، تا کمکی باشد به شناسایی مسیر. قالیها و پوششهای کف باید به کف چسبیده باشند.
پله‌ها قابل دسترس نیستند، ولی اقدامات ایمنی مشخصی باید انجام شود
خانه‌هایی که برای دسترس به طبقات فوقانی یا تحتانی مستلزم جریان حرکتی افقی هستند، فقط در صورت اجرای برخی اقدامات در دسترس خواهند بود. استفاده از آسانسور در ساختمانهای اداری یا عمومی امکان‌پذیر است، ولی این گزینه معمولاً برای منازل مسکونی بیش از حد گران تمام می‌شود. در چنین وضعیتهایی باید سطوح شیب‌دار، صندلی‌های پله پیما یا وسایل بالابر استفاده کرد.
پله‌های مرسوم کاملاً قابلیت دسترسی ندارند، ولی با انجام کارهایی روی آن، افراد با تحرک پایین نیز می‌توانند از آن استفاده کنند. برای نمونه، استفاده از پله‌های یکدست، با عرض حداقل 28 سانتیمتر و ارتفاع حداقل 18 سانتیمتر، از ارتفاع «باز» و موانع در طول مسیر پیشگیری می‌کند. همواره باید نرده‌کشی داشته باشند.
مصالح توصیه شده
- جای پا و ارتفاع: غیر لغزنده با بافتهایی که ابتدا و انتهای آن را مشخص کرده باشد.
اگر تغییر سطح وجود دارد، پس سطوح شیب‌دار ضرورت دارند
معلوم است که اگر کل خانه را با پله پر کنیم، حرکت روان افراد ساکن به‌سختی صورت می‌گیرد. سطح شیب‌دار گزینه‌ای طبیعی نسبت به پله است و باید برای کارکرد مؤثرش از آن به‌نحو صحیح استفاده شود.
به شکل ایده‌ئال، سطوح شیب‌دار نباید از %8 شیب طولی تجاوز کنند و باید عرضش، با اینکه توصیه می‌شود 150 سانتیمتر باشد، حداقل به 90 سانتیمتر برسد. نرده‌ها باید ممتد و در ارتفاع 70 و 90 سانتیمتری نصب شوند. در صورتی که سطح شیب‌دار بیش از حد طولانی باشد، بهتر است تقریباً هر نُه متر یک سطح بدون شیب به آن افزود. فضاهایی که سطح شیب‌دار از آنجا شروع و به آن ختم می‌شود باید سطح صافی در ابعاد 150×150 سانتیمتر داشته باشند.
مصالح توصیه شده
- سطح شیب‌دار: غیر لغزنده، با بافتهایی که ابتدا و انتهای آن را مشخص کرده باشد.
- نرده: مواد راحت جهت حرکت دست تا انتهای مسیر.
هر دری مناسب نیست
در مجموع، توصیه می‌شود از درهایی با 90 الی 100 سانتیمتر پهنا با قابلیت باز شدن کامل و قرار داشتن دستگیره‌ها یا میله‌های آناتومیک در ارتفاع 95 سانتیمتر استفاده کرد. نباید درهایی که مانع حرکت افراد می‌شوند، بالاخص در نزدیکی سطوح شیب‌دار، کار گذاشته شوند.
درهای چرخان دسترسی کامل فراهم نمی‌کنند و درهای شیشه‌ای را باید با علایمی متضاد با پایینِ در مشخص کرد. از طرف دیگر، درهای اتوماتیک یا هیدرولیک باید طوری تنظیم شوند که زمان کافی برای عبور فرد بدن هر گونه مشکل فراهم شود. درهای دوطرفه باید به‌دقت طراحی شود و این طراحی به ویژگهای هر محل بر می‌گردد؛ به داخل یا خارج باز شدن درها بی‌ربط نیست.
اهمیت طراحی صحیح پنجره‌ها
پنجره‌های عادی (که به داخل باز می‌شوند)، کشویی (که افقی جابجا می‌شوند) و دارای لولا (با جابجایی افقی یا عمومی) گزینه‌های مناسبی برای خانه هستند. هنگام طراحی پنجره‌ها، مشاهده و درک عمیق کاربران، رسیدگی مؤثر به نور و تهویۀ طبیعی در کنار منظره‌ای که پوشش داده می‌شود مهم هستند. نباید فراموش کرد که در بسیاری از موارد پنجره‌ها نقاط تلاقی بین انسان و جهان بیرون هستند.
مصالح توصیه شده
- درها و پنجره: شامل دستگیره‌های فشاری یا مکانیزمهای اهرمی در درها و پنجره‌های عادی و میله یا دستگیره در درها و پنجره‌های کشویی. باید کار کردن با قفل یا چفت آسان باشد و در صورت بروز وارد اضطراری، از داخل و بیرون باز شود.
حمام را می‌توان پروژه‌ای جدا با ابعاد بسیار خاصش در نظر گرفت
در خصوص دسترسی در حمام، این بخش از خانه برای خودش دنیایی دارد. ابعاد و ورودیها باید امکان دسترسی و حرکت ویلچر را داشته باشند؛ حداقل قطر150 سانتیمتر (حداقل تا 70 سانتیمتر ارتفاع) و در کشویی یا عادی (به سمت بیرون) توصیه می‌شود توصیه می‌شود از میله‌های ورزشی، ثابت یا تاشونده، و لوازم جانبی استفاده شود که امکان آویختن عصا یا عصای زیر بغل را دارند. سطح حمام، چه خشک و چه خیس، نباید لغزنده باشد.
توصیه‌های مهم در مورد وسایل
- توالت: توصیه می‌شود با حداکثر ارتفاع 50 سانتیمتر، حداقل یک طرف تا 80 سانتیمتر برای دسترسی باز بگذارید. کاربر باید بتواند از سیستمهای تخلیه راحت استفاده کند.
- سینک، بهتر است در ارتفاع 80 سانتیمتر نصب شود. آنها را روی پایه یا وسایل منزل قرار ندهید و برای نزدیک شدن ویلچر به آن مقداری فضا (حداقل 70 سانتیمتر) در نظر بگیرید.
- دوشها: عاقلانه است دوشها نیز هم‌سطح کف حمام، با حداقل مساحت 90×120 سانتیمتر با صندلی تاشونده و شیب %2 به سمت محل فاضلاب ساخته شوند. باید میله‌های ایمنی در ارتفاع 85 سانتیمتری نصب و شیرهای اهرمی یا اهرمی تکی و قابل استفاده از روی صندلی در نظر گفته شود. دوشهایی با لوله‌های منعطف حرکت کاربر را ساده می‌سازد.
آشپزخانه‌های کاربردی و قابل تنظیم
باید هنگام توزیع فضای کار، ارتقای حرکات روان میان آشپزخانه، ماشین ظرفشویی و یخچال دقت به‌خرج داد. توصیه می‌شود فضای میز کار را، که در ارتفاع 80 سانتی قرار دارد، خالی کنید تا در صورت نیاز، ویلچرنشینان بتوانند به آن نزدیک شوند. باید تمامی کارد‌و‌چنگالها وسایل دیگر به‌راحتی در دسترس باشند؛ در صورت نصب قفسه‌ای در ارتفاع، سیستمهای قابل تنظیمی وجود دارند که می‌توانند وسایل را تا جایی که قد کاربر می‌رسد پایین بیاورند.
مصالح توصیه شده
- در مجمع، سطوح غیر لغزنده، شیرهای اهرمی یا تک‌اهرمی و تمامی سیستمها، فناوریها یا وسایلی که فرآیندهای مربوطه را تسهیل می‌بخشد.
اتاق خوابهای راحت و مستقل
بهتر است اتاقهای خواب دلپذیر باشند و راحتی کاربرانشان را فراهم کنند و تأکید ویژه‌ای روی نورپردازی (و تاریکی) آنها داشت. هنگام طراحی این اتاقها، باید از مجموعه قوانین کلیدی که ذکر شد پیروی کنیم که شامل حداقل ابعاد لازم برای حرکت مستقل افراد است: 90 سانتیمتر فضا برای عبور و 150 برای چرخش مختص ویلچر و تختی با ارتفاع 50 سانتیمتر با دارا بودن کشوهایی در پایین آن برای نگه‌داری لباسها. باید به دسترسی به کلیدهای برق ساده باشد در تاریکی نور کوچکی داشته باشند.
اتاقهای نشیمن می‌توانند محیطهایی حسی و پویا باشند
اتاقهای نشیمن با داشتن حداقل ابعاد ذکر شده، فضاهایی منعطف هستند که آزادی بیشتری برای طراحی به ما می‌دهند تا به نفع ایجاد یک زندگی با کیفیت از آن استفاده کنیم. بافتها و رنگها در کنار شرایط حرارتی، صوتی و نورپردازی، تفاوتهایی در شیوۀ زندگی و درک فضا از جانب افراد ایجاد می‌کند؛ فضاهایی که انسانها غالب اوقاتشان را در آن سپری می‌کنند، حتی به آنها کمک می‌کند از طریق محرکهای حسی سلامتی خود را باز یابند. هوم اتومیشن، که به شکل فزاینده‌ای قابل خرید و استفاده از آن در ساختمانهای جدید ساده است، می‌تواند فعالیتهای مذکور را ارتقا بخشد و از طریق حسگرهای حرکت، پانلهای کنترل یا فرمان صوتی، محیطهای از پیش تعریف شده را فعال سازد.
